دانشنامه ی روسی زبان «ایرانیستیکا»

در دویست سال گذشته تحقیقات گسترده ای در زمینه ی ایران شناسی در جهان روس زبان انجام شده و شهرهای مسکو و سن پتربورگ و نیز دیگر شهرهای جمهوری های آسیای میانه، قفقاز و بالتیک ایران شناسان بزرگی را به جهان عرضه کرده اند. خوشبختانه این مسیر از سوی نسل های متوالی ایران شناسان در حال پیموده شدن است. اما با وجود تحقیقات بنیادینی که انجام شده و در حال انجام است، اکنون وجود یک دانشنامه ی مختصر برای مخاطبین روس زبان که بیشتر به معرفی ایران معاصر بپردازد، به شدّت احساس می شود. این نیاز زمانی بیشتر به چشم می خورد که شاهد گسترش علاقه به شناخت ایران در میان مردم روس زبان هستیم، همچنان که توجه به روسیه، کشورهای منطقه و زبان روسی در میان ایرانیان رو به افزایش است.

از این رو فراهم آوردن منبعی معتبر به زبان روسی درباره ی ایران که در عین علمی بودن، مخاطب عام داشته و قابلیت روزآمدسازیِ همیشگی نیز داشته باشد، گامی است در راستای تحقق این هدف. اندیشه ی فراهم آوردنِ چنین منبعی نخستین بار در مؤسسه ی مطالعات ایران و روسیه (ایراس) و از سوی دکتر مهدی سنایی، سفیر پیشین ایران در فدراسیون روسیه و رئیس این مؤسسه شکل گرفت و پس از مشورت با بسیاری از اساتید و از جمله جمعی از ایران شناسان روسیه شکل نهایی به خود گرفت.

دانشنامه ایرانیستیکا که هم اکنون به عنوان پروژه ی مشترک موسسه مطالعات ایراس و دانشگاه دولتی سن پتربورگ در حال تدوین است یک دانشنامه ی عمدتاً واژه نامه ای و نه تک نگاشتی و مقالات آن از نوع مقالات کوتاه (بین 250 -800 واژه) خواهد بود. البته در پایان هر مدخل فهرستی از منابع مربوط به موضوع آن مدخل گنجانده خواهد شد تا کاربر علاقه مند به منابع مفصل تر راهنمایی شود.

هدف این «دانشنامه» ارائه ی تصویری دقیق و روشن از ایران برای مخاطبان روس زبان در هر کجای جهان است. امروزه زبان روسی به جز کشور روسیه در کشورهای دیگری مانند کشورهای آسیای میانه، قفقاز و اروپای شرقی نیز کاربرد گسترده دارد. جدا از اینها، چند میلیون نفر روس زبان در دو سه دهه ی گذشته به اروپا و آمریکا مهاجرت کرده اند که بیشتر آنها در موارد بسیاری همچنان به منابع اطلاعاتیِ روس زبان مراجعه می کنند. جامعه ی هدف یا مخاطبان «دانشنامه» شامل همه ی روس زبانان جهان است.

الف) رویکرد اصلی «دانشنامه» علمی- ترویجی است.

ب) سمت گیری اصلیِ مطالب «دانشنامه» تمرکز بر دوره ی ایران معاصر بوده و مباحث تاریخی در اولویت دوم قرار دارند.

پ) یکی دیگر از رویکردهای اصلی تمرکز بر تبادلات فرهنگی ایران با جهان است.

ت) گروه نویسندگان «دانشنامه» یک گروه سیال و متغیر خواهد بود. در این راستا هم از ایران شناسان شناخته شده و برجسته استفاده می شود و هم از ایران شناسان جوان.

ث) مقالات، بسته به موضوع هر مقاله، هم به نویسندگان روس زبان و هم به نویسندگان ایرانی سفارش داده می شود.

چ) با توجه به این که مخاطب اصلی «دانشنامه» روس زبان ها هستند، مشارکت یکی از نهادهای علمیِ معتبر روسیه در این کار امری کاملاً ضروری بود. از این رو پیشنهاد مشارکت دانشگاه دولتی سن پتربورگ در جلسه ی حضوری دکتر مهدی سنایی، رئیس مؤسسه ی ایراس و پروفسور نیکالای میخایلویچ کروپاچیف، رئیس دانشگاه نامبرده ارائه شد که با استقبال از سوی این نهاد مواجه گردید.

ح) دانشگاه دولتی سن پتربورگ به عنوان شریک و همکار روسِ این طرح شکل مشارکت خود در این طرح و نفرات مربوطه را در قالب یک تفاهم نامه ی همکاری با ایراس در زمینه ی تدوین این دانشنامه تنظیم نمود. پس از برگزاری جلسات متعدد نهایتاً تفاهم نامه ی یادشده در تاریخ 1400/3/5 با حضور دکتر مهدی سنایی، رئیس مؤسسه ی ایراس، پروفسور نیکالای میخایلوویچ کروپاچیف، رئیس دانشگاه سن پتربورگ، دکتر محمود نیلیِ احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران و همکاران ایرانی و روس به امضا رسید.

خ) پیشنهاد همکاری با دانشگاه تهران از سوی دکتر مهدی سنایی به رئیس این دانشگاه ارائه شد که پس از طرح این موضوع در هیئت رئیسه ی دانشگاه و پذیرش آن، دانشگاه تهران به عنوان پشتیبان مالی در این طرح تعیین شد.

د) برآورد تقریبی زمان انجام این کار سه سال (تا پایان سال 2024میلادی است).

ذ) ساختار دانشنامه از سوی مؤسسه ی ایراس به شرح زیر است:

1)دکتر مهدی سنایی سفیر پیشین ایران در فدراسیون روسیه و رئیس و بنیانگذار مؤسسسه ی ایراس: مؤسس و بنیانگذار دانشنامه ی ایران شناسی،

2)دکتر محسن شجاعی، استادیار زبان روسی در دانشگاه آزاد اسلامی: دبیر علمی،

3)دکتر احمد پاکتچی، رئیس پژوهشکده ی دانشنامه نگاری در پژوهشگاه علوم انسانی: رئیس شورای علمی.

4)دکتر محمود جعفری دهقی، استاد دانشگاه تهران و رئیس انجمن ایران شناسی دانشگاه تهران: مشاور علمی.

5)شورای علمی از گروهی از اساتید ایران شناس مسلط به زبان روسی تشکیل شده است.

6)وبگاه دانشنامه را طرف ایرانی با هماهنگی کامل دانشگاه سن پتربورگ طراحی کرده و مدیریت می کند. همچنین مقالات پس از تأیید نهایی، بارگذاری می شوند.

ر) ساختار دانشنامه از سوی دانشگاه دولتی سن پتربورگ به شرح زیر است:

1)پروفسور نیکالای میخایلویچ کروپاچیف، رئیس دانشگاه دولتی سن پتربورگ؛

2)آرتیوم آلکسی پیویچ آندری یف، رئیس مرکز مطالعه ی ایران در دانشگاه سن پتربورگ؛

3)یکاترینا پتروونا پیشورنیکووا، معاون مرکز مطالعه ی ایران در دانشگاه سن پتربورگ؛

4)میخائیل سرگی یویچ پِلِوین، مدیر گروه زبان ها و ادبیات ایرانی در دانشکده ی شرق شناسی دانشگاه سن پتربورگ؛

5)آلکسی آلکساندروویچ خیسماتولین، پژوهشگر ارشد در انستیتوی دست نویس های شرقیِ فرهنگستان علوم روسیه؛

4-1: موضوعاتِ دارای اولویت اول

الف) ادبیات در ایران: ادبیات ترجمه شده از زبان های دیگر، ادبیات معاصر، ادبیات قدیم (کلاسیک).

ب) اقتصاد ایران و حوزه های صنعتی و فن آوری.

پ) ایران شناسی در ایران و در کشورهای شرقی و غربی.

ت) جاذبه های گردشگری در ایران.

ث) جغرافیای طبیعی، انسانی و سیاسی ایران.

ج) دین در ایران.

چ) علوم و فنون و آموزش در ایران معاصر.

ح) فرهنگ و آداب و رسوم در ایران معاصر.

خ) نظام سیاسی در ایران معاصر، سیاست داخلی، سیاست خارجی و نظریه های سیاسی.

د) هنرها در ایران: معاصر و سنّتی.

4-2: موضوعاتِ دارای اولویت دوم

الف) آئین ها و اسطوره ها در ایران (فرهنگ مردم).

ب) تاریخ و تمدّن ایرانی.

پ) زبان ها و گویش ها در ایران.